ثابت بن قره
ثابت بن قرّه (۲۲۱–۲۸۸ق) (۸۲۶–۹۰۱ م) از مندائیان متولد سوریه که در بغداد می‌زیست. وی ریاضیدان و مترجم نهضت ترجمه و عضو دارالحکمه بوده‌است.
| ثابت‌بن قره | |
|---|---|
| زادهٔ | ۲۲۱ ه.ق. سوریه |
| درگذشت | ۲۸۸ ه.ق. عراق |
| محل زندگی | عراق |
| ملیت | سوری |
اهمیت
ثابت ابن قره ابداع کننده علم استاتیک و اولین کسی بوده فاصله زمین تا خورشید و طول سال خورشیدی را اندازه گرفته‌است.
وی با تجربه عینی نظریه زمین مرکزی بطلمیوس را زیر سؤال برده و دریافته است که خورشید باید مرکز منظومه شمسی باشد. کوپرنیک نظریه خود را بر اساس نظرات وی مطرح کرده و در کتاب خود از وی نام می‌برد.
او پس از سرخسی و کندی، پی‌گیرنده موسیقی یونانی در مقابل موسیقی معمول در کشورهای اسلامی است.
کارهای نجومی
وی طول سال انتقالی را ۳۶۵ روز، ۶ ساعت، ۹ دقیقه و ۱۲ ثانیه (خطای ۲ ثانیه) تعیین کرد.
وی فرضیه بطلمیوس، حرکت خورشید و ماه و نظریه ساعت‌های آفتابی را مورد بررسی انتقادی قرار داد.
هنگامی که به فرضیه‌های بطلمیوس نگاه می‌کرد، سال انتقالی را پیدا کرد که هنگام نگاه به زمین و اندازه‌گیری آن در پس زمینه ستارگان حرکتی نداشتند که نشان می‌داد آنها هم نسبت به خورشید وضعی شبیه به زمین دارند که به نظریه امروزی خیلی شبیه است.
آثار
آثار علمی ثابت بن قرّه در ریاضیات، نجوم، مکانیک، علوم طبیعی، موسیقی، پزشکی و دامپزشکی بیش از ۱۰۰ اثر داشته که نسخه‌های شماری از آنها باقی‌مانده‌است و برخی از آنها نیز تصحیح یا بررسی شده‌اند.
ریاضی
آثار ثابت بن قرّه در ریاضیات به سه دسته تقسیم می‌شود: تألیف‌ها، ترجمه‌ها، و تصحیح‌ها:
تألیف‌ها
- کتاب فی الشکل المُلقَّب بِالْقَطّاع
- مقاله فی استخراج اعداد المُتَحابَّةِ بِسُهُولَةِ الْمَسْلَکِ الی ذلک
- کتاب المفروضات
- کتاب فی مساحة قَطْعِ المخروطِ الذی یُسَمَّی المُکافی
- مقاله فی مَساحَةِ المُجَسَّماتِ المُکافِیَة
- فی مساحة الاشکال المسطحة و المجسَّمة
- کتاب الی المتعلمین فی النسبة المؤلّفة
- کتاب الی ابن وَهْب فی التأتی لاستخراج عملِ المسائلِ الهندسیة
- کتاب فی عملِ شَکْلٍ مُجَسَّمٍ ذی اَرْبَعَ عَشْرَةَ قاعدةً تُحیطُ به کُرَةٌ مَعْلُومَة
- مقاله فی اَنَّ اَلْخَطَّیْنِ اذا اُخرجا علی اَقَلْ من زاویتینِ قائمتینِ التَقَیا
- مقاله فی برهانِ المصادرةِ المشهورةِ من اقلیدس
- فی تصحیح مسائل الجبر بالبراهین الهندسیة
- کتاب فی القطوع الاسطوانة و بسیطها
- مسألة فی عمل المتوسطین و قسمة زاویة معلومة بثلاثة اقسام متساویة
- رساله فی الحُجة المنسوبة الی سقراط فی المربع و قُطرِه
- مسألة اذا اُخرج فی دائرةٍ ضلعُالمثلث و ضلعُ المسدس فی جهةٍ واحدة عن المرکز کانَ سطحُ الذی یُحازُ بَیْنَهُما مِثلَ سُدْس دائرة
ترجمه‌ها
- کتاب المأخوذات لارشمیدس
- شرح الشَکل الملقبِ بالقَطّاعِ من کتابِ المجسطی
- رساله فی الاصول الهندسیة
- رساله فی الدوائر المُتَماسَّة
- کتاب المخروطات لابولونیوس
- مقدمه ای بر حساب نیکوماکوس
تصحیح‌ها
- اصلاح ترجمة اصول اقلیدس
- اصلاح کتاب المُعْطَیات لاقلیدس
- کتاب الکرة المتحرکة لاوطولوقس
- ترجمه کتاب الکرة و الاسطوانة لارشمیدس
- کتاب الْاُکَرْ لثاوذوسیوس
اخترشناسی
مهم‌ترین آثار نجومی موجود ثابت به شرح زیر است:
- کتاب فی آلاتِ الساعاتِ الَّتی تُسَمَّی رُخامات
- مقاله فی صفة الاشکال آلتی تَحْدُثُ بِمَمَرِّ طَرَفِ ظِلِّ المقیاسِ فی سطحِالافقِ، فی کل یوم و فی کل بَلْدَةٍ
- کتاب فی اِبْطاءالحرکة فی فلک البروج و سرعتها بحَسَب المواضع آلتی تکون فیها من الفلک الخارج المرکز
- فی سَنَة الشمس
- رساله الی اسحاقِبن حنینِ آلتی یَذکر فیها حرکة الفلک مُقبلاً و مُدبراً
- فی حساب رُؤیَةِ الْاَهِلَّة
- تسهیل المجسطی
- رسالة ثابت بن قرة فی ذکر الافلاک و خَلْقِها
- قول فی ایضاح الوجه اندی ذکر بطلمیوس عنَّ به استخراج من تقدمه میسرة القمر الدوریه و هی مستویة
موسیقی
این آثار بر این پایه‌اند:
- ترجمه کتاب الارثما طیقی یا کتاب المدخل الی علم العدد اثر نیقوماخوس
- مقاله فی الموسیقی
- مسألة فی الموسیقی
- کتاب فی علم الموسیقی (فی موسیقی)
- رساله من امور الموسیقی
پانویس
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا ج۱ ص۲۰۶.
- ↑ Holme, Audun (2010). Geometry: our cultural heritage (2nd ed.). Heidelberg: Springer. p. 188. ISBN 978-3-642-14440-0.
- ↑ ستایشگر، ۱۳۷
- ↑ Thabit ibn Qurra". islamsci.mcgill.ca. Retrieved 2020-11-26.
- ↑ Cohen, H. Floris (2010). "Greek Nature-Knowledge Transplanted". GREEK NATURE-KNOWLEDGE TRANSPLANTED:: THE ISLAMIC WORLD. How Modern Science Came into the World. Four Civilizations, One 17th-Century Breakthrough. Amsterdam University Press. pp. 53–76. ISBN 978-90-8964-239-4.
- ↑ جهان اسلام، سرواژه: ثابت بن قره.
جستارهای وابسته
منابع
- ستایشگر، مهدی (۱۳۷۶)، نام نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد سوّم، ج. ۳، تهران: اطلاعات، شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۷۷-۸